Engelli istihdamı konusunda Türkiye mevzuatı incelendiğinde temel dayanak İş Kanunu ve Devlet Memurları Kanunu’dur (DMK). Kanunlarda engellilere yönelik istihdamın belli bir kota sistemi dâhilinde yer aldığı görülmektedir.
İş Kanunu’nun 30. maddesinde; “İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır” şeklinde hüküm bulunmaktadır.
Aynı kanunun 101.maddesinde; “Bu Kanunun 30. uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için bin yedi yüz Türk Lirası idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz” şeklinde cezai müeyyide yer almaktadır.
Buna benzer bir hüküm de DMK’nın 53. maddesinde: “Kurum ve kuruluşlar bu Kanuna göre çalıştırdıkları personele ait kadrolarda % 3 oranında özürlü çalıştırmak zorundadır. % 3’ün hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (yurtdışı teşkilat hariç) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır” şeklinde yer almaktadır.
Mevzuatta yer alan hükümlere rağmen engellilere yönelik istihdam alanındaki boşluk dikkat çekmektedir. Engelli bireylerin istihdam alanındaki oranları istenen/beklenen seviyede değildir. Kamu kurum ve kuruluşlarında %3 oranındaki engelli memur istihdam zorunluluğu kapsamında atanması gereken memur sayısı, halen olması gerekenin çok altında bir seviyededir.
Engelli memur istihdamı, sınav, tercih ve ardından her yıl, yılın belirli dönemlerinde yapılan atamalar kapsamında gerçekleşmektedir. Diğer yandan, meslekte yükselme ise memur istihdamının bir başka ayrılmaz, önemli konusudur. Peki engelli memur alımı nasıl olur, bugüne kadar engelli memur alımı yapılmış, ne yapılması gerekir? incelemeye çalışacağız.
EKPSS ve Kura Kapsamında Atama
Bilindiği üzere son dönemde engellilere yönelik yapılan merkezi sınav aracılığıyla devlet kadrolarına yerleştirmeler yapılmaktadır. Bu yönde son yapılan değişiklikle 2014 yılının Şubat ayında Resmi Gazete’de yayınlanan “Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı (EKPSS) ve
Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik” ile 2011 yılında çıkarılan “Özürlülerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları ile Yapılacak Merkezi Sınav ve Kura Usulü Hakkında Yönetmelik” hükümlerini yürürlükten kaldırmıştır.
Yönetmeliğin 1. maddesinde: “
Bu Yönetmeliğin amacı, merkezi olarak yapılacak engelli kamu personel seçme sınavına, kuraya, yerleştirme işlemlerine, engelli memur istihdamının takip ve denetimine, istatistiki bilgilerin temini ve engelli memur istihdamı ile ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri belirlemektir.”
EKPSS, hem devlet memuru kadrosuna hem de kamu kurum ve kuruluşlarının işçi kadrolarına engelli istihdamında kullanılmaktadır.
EKPSS’ye ilişkin Yönetmeliğin 4. maddesinde; “EKPSS, ortaöğretim, önlisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun veya sınavın geçerlik süresi içerisinde mezun olabilecek durumda olan engelli adayların eğitim durumları ve engel gruplarının yarattığı dezavantajlar göz önünde bulundurularak Başkanlık tarafından yapılır veya yaptırılır. Adayların atanabilmesi için yerleştirme tercih işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olması gerekir. (2) EKPSS sonuçları, kamu kurum ve kuruluşları tarafından Türkiye İş Kurumu aracılığıyla yapılan engelli işçi alımlarında da kullanılır.
Kuraya ilişkin, Yönetmeliğin 6. maddesinde;
“(1) Kura; ilkokul, ortaokul, ilköğretim ve özel eğitim iş uygulama merkezi veya okulu mezunu veya bu okullardan yerleştirme işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olabilecek engellilerin 657 sayılı Kanunun 41 inci maddesi göz önünde bulundurularak kamu kurum ve kuruluşlarına tercihlerine göre yerleştirilmeleri amacıyla noter huzurunda yapılır. Kura çekimini, kura için başvuruda bulunan adaylar da izleyebilir.
(2) Kura yöntemiyle yerleşmek isteyen adayların kayıtları her bir dönem için sadece bir kez alınır.
KURUMLARDA NE KADAR ENGELLİ MEMUR İSİTHDAM EDİLİYOR?
Engelli istihdamı konusunda Türkiye mevzuatı incelendiğinde temel dayanak İş Kanunu ve Devlet Memurları Kanunu’dur (DMK). Kanunlarda engellilere yönelik istihdamın belli bir kota sistemi dâhilinde yer aldığı görülmektedir.
İş Kanunu’nun 30. maddesinde; “İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır” şeklinde hüküm bulunmaktadır.
Aynı kanunun 101.maddesinde; “Bu Kanunun 30. uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için bin yedi yüz Türk Lirası idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz” şeklinde cezai müeyyide yer almaktadır.
Buna benzer bir hüküm de DMK’nın 53. maddesinde: “Kurum ve kuruluşlar bu Kanuna göre çalıştırdıkları personele ait kadrolarda % 3 oranında özürlü çalıştırmak zorundadır. % 3’ün hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (yurtdışı teşkilat hariç) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır” şeklinde yer almaktadır.
Mevzuatta yer alan hükümlere rağmen engellilere yönelik istihdam alanındaki boşluk dikkat çekmektedir. Engelli bireylerin istihdam alanındaki oranları istenen/beklenen seviyede değildir. Kamu kurum ve kuruluşlarında %3 oranındaki engelli memur istihdam zorunluluğu kapsamında atanması gereken memur sayısı, halen olması gerekenin çok altında bir seviyededir.
Engelli memur istihdamı, sınav, tercih ve ardından her yıl, yılın belirli dönemlerinde yapılan atamalar kapsamında gerçekleşmektedir. Diğer yandan, meslekte yükselme ise memur istihdamının bir başka ayrılmaz, önemli konusudur. Peki engelli memur alımı nasıl olur, bugüne kadar engelli memur alımı yapılmış, ne yapılması gerekir? incelemeye çalışacağız.
EKPSS ve Kura Kapsamında Atama
Bilindiği üzere son dönemde engellilere yönelik yapılan merkezi sınav aracılığıyla devlet kadrolarına yerleştirmeler yapılmaktadır. Bu yönde son yapılan değişiklikle 2014 yılının Şubat ayında Resmi Gazete’de yayınlanan “Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı (EKPSS) ve
Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik” ile 2011 yılında çıkarılan “Özürlülerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları ile Yapılacak Merkezi Sınav ve Kura Usulü Hakkında Yönetmelik” hükümlerini yürürlükten kaldırmıştır.
Yönetmeliğin 1. maddesinde: “
Bu Yönetmeliğin amacı, merkezi olarak yapılacak engelli kamu personel seçme sınavına, kuraya, yerleştirme işlemlerine, engelli memur istihdamının takip ve denetimine, istatistiki bilgilerin temini ve engelli memur istihdamı ile ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri belirlemektir.”
EKPSS, hem devlet memuru kadrosuna hem de kamu kurum ve kuruluşlarının işçi kadrolarına engelli istihdamında kullanılmaktadır.
EKPSS’ye ilişkin Yönetmeliğin 4. maddesinde; “EKPSS, ortaöğretim, önlisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun veya sınavın geçerlik süresi içerisinde mezun olabilecek durumda olan engelli adayların eğitim durumları ve engel gruplarının yarattığı dezavantajlar göz önünde bulundurularak Başkanlık tarafından yapılır veya yaptırılır. Adayların atanabilmesi için yerleştirme tercih işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olması gerekir. (2) EKPSS sonuçları, kamu kurum ve kuruluşları tarafından Türkiye İş Kurumu aracılığıyla yapılan engelli işçi alımlarında da kullanılır.
Kuraya ilişkin, Yönetmeliğin 6. maddesinde;
“(1) Kura; ilkokul, ortaokul, ilköğretim ve özel eğitim iş uygulama merkezi veya okulu mezunu veya bu okullardan yerleştirme işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olabilecek engellilerin 657 sayılı Kanunun 41 inci maddesi göz önünde bulundurularak kamu kurum ve kuruluşlarına tercihlerine göre yerleştirilmeleri amacıyla noter huzurunda yapılır. Kura çekimini, kura için başvuruda bulunan adaylar da izleyebilir.
(2) Kura yöntemiyle yerleşmek isteyen adayların kayıtları her bir dönem için sadece bir kez alınır.
KURUMLARDA NE KADAR ENGELLİ MEMUR İSİTHDAM EDİLİYOR?
