NE YEMELİ ? NE İÇMELİ ?
Omurilik felçlisi kişiler idrar ve bağırsak fonksiyonlarını sağlıklı bir şekilde yürütmeleri için günde en az 3 litre sıvı içmeli ve sağlıklı beslenmelidirler.
Sağlıklı yemek;
• Zengin çeşitte yemek yenmelidir
• Lifli gıdalar yenmelidir
• Bol meyve ve sebze yenmelidir
• Çok fazla yağlı ve tatlı yiyecekler yenmemelidir- özellikle kişinin fazla kilo problemi varsa
Sebze, meyve, fasulye, pirinç gibi lifli gıdalar bağırsakların laksatife gerek olmadan sağlıklı bir şekilde boşalmasını sağlar.
NE İÇMELİ ?
Günde en az 3 litre su içmek mesaneyi temizler ve idrar yolu enfeksiyonlarını önler, ayrıca bağırsakların boşalmasını kolaylaştırır. Su temiz olmalıdır, eğer değilse en az 20 dakika kaynatılıp soğutulmalıdır. Su yerine çay, kahve, meyve suyu da içilebilir.
Süt, protein, vitamin ve mineral ihtiyacını karşılamada önemli bir yer tutar, fakat günde 600ml’den fazla süt içilmemelidir, çünkü bu miktardan fazla süt böbreklerde problem yaratabilir.
Çok fazla alkollü içecekler içmeyiniz, alkol mesaneyi boşaltma zamanlarının artmasına sebep olur ve fazla alkol “dehidrasyon”( su kaybı,ishal) sebep olur.
ŞİŞ EL VE AYAKLAR
Vücudun felçli bölgeleri şişebilir, bunun sebebi bu bölgelerde kan dolaşımının yetersiz olmasıdır. Şişmeyi engellemek gerekir , çünkü şişme el ve ayaklarda deformasyona sebep olabilir.
Şişmeyi önlemek ve tedavi etmek;
• Tekerlekli sandalyede ve ya yatakta, ellerinizi , dirseklerden yukarıda olacak şekilde yastık üzerine koyunuz ve dinlendiriniz.
• Gerekirse el koruyucu eldiven giyiniz.
• Şişen ellerin ya da ayakların eklem yerlerine yumuşak bir şekilde masaj yapınız
• Yatağın ayak ucunu biraz yükselterek şiş ayakları dizlerden yukarıda olacak şekilde dinlendiriniz.
• Mümkün olduğu kadar çok hareket ediniz.
Damar Trombozu ( DVT)
Eğer yukarıdakileri yaptıktan sonra dahi şişlik geçmiyorsa, ciddi bir sorun var demektir, damar trombozu oluşmuş olabilir. Doktor çağırılmalı ve doktorun talimatıyla hareket edilmelidir.
ZAYIF KEMIKLER VE KIRILMA ;
Omurilik zedelenmesi sonucu bacak kemikleri zayıflamaya başlar çünkü kullanılmamaktadırlar. Kemikler zayıfladıkça kırılma ya da incinme riski artar, bu tekerlekli sandalyeye otururken ve ya kalkarken ya da başka biri tarafından yanlış şekilde kaldırılırken meydana gelebilir. Kırılma belirtileri şişme, aşırı terleme ve ya dysreflexia belirtileri olabilir.( bkz. 2.5)
Eğer bacak kırılmışsa, doktor tarafından alçıya alınır, alçı ne çok sıkı ne de çok gevşek olmamalıdır. Alçıda kalınan süre içinde de bası yaralarının oluşumunu engellemek için sık sık pozisyon değiştirilmelidir.
AĞRI ;
Omurilik zedelenmesiyle birlikte kişinin o anda ve daha sonraki birkaç hafta içerisinde ağrıları olması normaldir. Bu ağrının sebebi yırtılan lifler, kırılan kemikler ve tahriş olan sırt kaslarıdır. Bazen ağrının tam olarak sebebini bulmak zor olabilir. Bazen tam dik olmayan belkemiği ya da sıkışan bir sinir olabilir. Bu durumda doktora ve ya terapiste gidilmelidir.
UZUN SÜRELİ AĞRILARI ÖNLEMEK İÇİN ;
• Kırılmalar önlenmelidir
• Kasılmalar kontrol edilmelidir
• Kişi doğru pozisyonda oturmalı ve ya yatmalıdır.
• Bası yaraları önlenmelidir.
• İdrar ve bağırsak boşaltımları düzenli olmalıdır.
Sıcak havada serin, soğuk havada sıcak kalmak
Normal vücut, sıcak havada serin kalmak için terler, soğuk havada sıcak kalmak için titrer. Omurilik felçlisi kişilerde ise felçli bölgeler terleyemez ve titreyemez.
SICAK HAVA ;
Sıcak havada felçli bölgeler de ısınır ve bu sebeple de su kaybeder , bu da mesane problemlerine, yüksek ateşe, sıcak çarpmasına sebep olabilir. Felçli bölgelerin aşırı ısınmasını önlemek için kişi sıcak havada mutlaka gölgede kalmalıdır, bir şapka giymeli, serin tutacak kıyafetler giymeli, güneşte yanmaktan kaçınmalı ve bol su içmelidir. Vücudu üzerine su serpmek ve ya vantilatör kullanmak vücudu serin tutacaktır.
SOĞUK HAVA ;
Soğuk havada felçli bölgeler soğur ve kişi nefes almakta güçlük çekebilir ya da nezle olabilir.
Soğuk havada sıcak tutacak kıyafetler giyilmeli ve dışarıda fazla kalınmamalıdır.
SÜREKLİ BAŞ AĞRISI VE YÜKSEK TANSİYON ;
High Paraplegia (kısmi felç) ve ya Tetraplegia (tamamen felç) olan insanlar yüksek tansiyon ile birlikte sürekli bir baş ağrısı şikayetleri olabilir. Aşırı terleyebilir, üşüyebilir, yüzleri şişebilir, kalp atışları yavaşlayabilir, sürekli endişeli ve sinirli olabilirler. Bu hastalığa “ dysreflexia ” denir.
Bu acil bir vakadır ve bu durum hemen ortadan kaldırılmalıdır.
DYSREFLİXİA HASTALIĞININ SEBEBİ NEDİR ?
Dysereflexia,’ya vücudun felçli kısımlarında hissedilmeyen ağrılar sebep olur. Muhtemelen bu ağrılar hastalık ortaya çıkmadan çok uzun bir süre önce başlamıştır. Sürekli bir baş ağrısı ve yüksek tansiyon ile kendini belli eder, bu vücudun hissedilmeyen ağrılara karşı ortaya koyduğu bir reaksiyondur. Felçli kısımlardaki bu ağrıların en büyük sebepleri ise; sürekli dolu bir idrar torbası, idrar yolu iltihabı ve ya kabızlıktır. Bu ağrıların sebebi böbrek ve ya mesane taşları, bası yaraları, ayak tırnağı çekilmesi, kadınların ay hali, hamilelik ve ya doğum olabilir.
DYSREFLEXİA NASIL TEDAVİ EDİLİR ?
Yüksek tansiyon iki şekilde düşürülebilir;
Eğer yatakta ise kişiyi oturtarak
Giysilerini açarak, bollaştırarak
Karnın alt bölgesine dokunarak idrara torbasının dolu olup olmadığını kontrol ediniz;
Eğer idrar torbası dolu ise sonda aracılığı ile idrarı boşaltınız
Sonda torbası dolu ise boşaltınız
Eğer idrar yolu enfeksiyonu varsa hemen doktora götürülmeli
Kabız olup olmadığını kontrol ediniz,kabızlık durumunda laksatif aracılığıyla bağırsakları boşaltınız
Eğer bası yaraları oluşma halindeyse, hemen pozisyonu değiştiriniz
Bayanlar ay halinde, hamile ya da doğurma durumunda ise hemen doktora götürülmelidir.
BAĞIMSIZ HAREKETİ TEŞVİK
Vücudun Felçli Kısımlarını Hareket Ettirmek
Felçli ksımlar nasıl hareket ettirilir?
Felçli kısımların her gün hareket ettirilmesi önemlidir. Bu kasılmaları ve şişmeyi önler, kan dolaşımını hızlandırır. Eğer kişi felçli kısımlarını kendisi hareket ettiremiyorsa o zaman bunu başka birisi yapmalıdır.
• Felçli kısımların hareket ettirilmesine kazadan hemen sonra , hasta yatakta olsa bile başlanmalıdır.
• Felçli kısımlar her gün en az 1 defa hareket ettirilmelidirler.
• Felçli kısımların hareket ettirilmesi yavaş ve yumuşak bir şekilde yapılmalıdır.
• Her hareket 5-10 kez tekrarlanmalıdır.
• Her hareket yavaş ve ritmik bir şekilde yapılmalıdır.
• ğer hareket ettirilen kısım kasılma sonucu sertleşmişse bu kısım daha fazla hareket ettirilmelidir.
• Hareket sırasında herhangi bir kısmın çok sert olduğu hissedilirse, bu kısım 10 saniye süresince gerilmelidir.
Felçli kısımları hareket ettirmede önce bu kısımlarda DVT( Damar Trombozu) olmadığından emin olunmalıdır.
Omurilik zedelenmesiyle beraber vücudun felçli bölgelerinde kan dolaşımı yavaşlar. Bu da kanın orada birikmesine sebep olur. Bu birikintiler bir kan damarını tıkayabilir. Genelde omurilik zedelenmesinden hemen sonra bacaklarda meydana gelir. DTV nin belirtisi bacaklarda, dokununca çok sıcak olduğu hissedilen şişliklerdir.
Eğer kişinin DTV sorunu var ise, felçli kısımları hareket ettirmeyiniz. Bu durumda hasta doktor kontrolünde bulunmalı ve doktor izin verene kadar hareket ettirilmemelidir.
